Jules Verne – Seksen Günde Devrialem (Le Tour du monde en quatre-vingts jours)

Jules Verne’nin 1873 tarihli bu romanında Phileas Fogg’un bir iddia sonucu dünyanın etrafını 80 günde dolaşma hikayesi anlatılmaktadır.

1. Giriş ve Bahis

Londra’nın seçkin ve dakik centilmenlerinden Phileas Fogg, Reform Kulübü’ndeki her zamanki çayı sırasında gazetede yayımlanan bir makalede “Dünyayı seksen günde dolaşmanın mümkün olduğuna” dair bir iddiayı okur. Dakikliği ve yeniliklere merakıyla tanınan Fogg, kulüp üyeleri arasında anında bir bahis konusu yapar:

• Beraberliği üzerine: 20.000 pound
• Süre: Tam 80 gün
• Güzergâh: Londra’dan başlayıp doğuya doğru tren, buharlı gemi ve diğer vasıtalarla dünyayı dolaşma
• Başlangıç ve Bitiş: 2 Ekim 1872 sabahı Londra’dan hareket edip, 21 Aralık 1872 akşamı yine Londra’ya dönmek

Bu heyecan verici bahis, Fogg’un didaktik ve ölçülü hayatına beklenmedik bir macera katar.

2. Yardımcı ve Polis Müfettişi Fix

Jean Passepartout, Fogg’un yeni işe aldığı Fransız asıllı uşağıdır. Sadakati, espri anlayışı ve pratik zekâsıyla yol boyunca Fogg’un en büyük destekçisi olur. Daha ilk adımda:

• Passepartout’un heyecanı: Dünyayı dolaşma fikri onu mest eder; önce başına türlü aksilikler gelir (otomobil kazası, at sırtında yolculuk vb.)
• Müfettiş Fix’in takibi: Fogg’un bahse konu miktarı bir banka soygunundan çaldığına inanan Scotland Yard müfettişi Fix, Fogg’u “şüpheli” görür ve seyahat boyunca onu göz hapsine alır. Ancak suçunu kanıtlayana kadar tutuklama yetkisi yoktur.

3. İlk Etap: İngiltere’den Süveyş’e

1. Londra–Suez Buharlı Gemisi (Mongolia)
   • 2 Ekim sabahı Mongolia buharlı gemisiyle yön Güneydoğu’ya çevrilir.
   • Fogg, seyahat planına sadık kalarak tam vaktinde limana varır; bu arada Passepartout, yolculuk boyunca tanıştığı yolcularla kaynaşır.
2. Süveyş Kanalı’ndan Trenle Bombay
   • Kanalın açılışı öncesi geçici bir demiryolu kullanılır. Bir aksilik olmaz ve Bombay’a ulaşıldığında zamanında varırlar.
   • Müfettiş Fix, Bombay’da Passepartout’u dikkatle izler.

4. Hindistan ve Aouda’nın Kurtarılması

1. Bombay–Calcutta Treniyle Yolculuk
   • Uzun tren yolculuğunda hizmetkârlar, yol kenarındaki köylerde su molası ve tren tembelliğiyle uğraşır.
   • Calcutta’ya varışta zaman sıkışıklığı söz konusudur.
2. Aouda Macerası
   • Calcutta yakınlarında bir suttee törenine götürülen Aouda adlı genç yaşıtı kadının hayatı tehlikededir.
   • Fogg, töreni durdurup Aouda’yı kurtarır; onu Hindistan’dan kurtarmak üzere yanına alır.
   • Aouda, Fogg ve Passepartout’un yolculuğunun ayrılmaz bir üyesi haline gelir; ikili arasındaki statü dengesi ve duygusal gerilim bu noktada başlar.

5. Uzak Doğu: Hong Kong ve Yokohama

1. Calcutta’dan Hong Kong’a Buharlı Gemi
   • Denizde fırtınalar, bir yangın ve su ikmali sorunları yaşanır.
   • Mürettebatın dayanıklılığı ve Fogg’un soğukkanlı liderliği sayesinde büyük gecikme yaşanmadan limara ulaşılır.
2. Hong Kong’da Trenin Kaçırılması
   • Planlanan tren, Passepartout’un geç kalması nedeniyle kaçırılır.
   • Fogg, kararlı bir şekilde gemiden bir vapur kiralar ve uzun mesafeyi tekneyle kateder.
3. Yokohama’da Aouda’nın Hastalığı
   • Yolculuk yorgunluğu, Aouda’da yüksek ateşe sebep olur.
   • Fogg’un sakinliği ve doktor tavsiyeleriyle Aouda iyileşir; aralarındaki yakınlaşma güçlenir.

6. Amerika Kıtası ve Büyük Engel

1. Yokohama–San Francisco Buharlı Gemi
   • Büyük Okyanus’u en kısa sürede aşmak için hızlı buharlı gemi tercih edilir.
   • Yangın tehlikesi ve yakıt eksikliği kimi panik anları doğurur.
2. Transkıta Demiryolu (San Francisco’dan New York’a)
   • Hızlı tren yolculuğu, yol inşaatı eksiklikleri ve güçlü yağmur nedeniyle engellenir.
   • Mississippi Nehri’nin taşması yüzünden tren rayları zarar görür; Fogg, bu kez atlı kızak kullanarak kısa bir mesafeyi aşar.
   • Bu sefer de kızılağa at yetiştirerek varış noktasına tam zamanında (kendi hesabına göre) ulaşır.

7. Atlantik ve Son Aşama: Geri Dönüş

1. New York–Liverpool Buharlı Gemi
   • Büyük Okyanus’un ardından Atlas Okyanusu’ndaki sert fırtınalar, geminin rotasını şaşırtır; Cape Horn’a geri dönme riski ortaya çıkar.
   • Mürettebatın soğukkanlılığı ve predisfal navigasyon sayesinde gemi rotaya döner.
2. Londra’ya Hızlı Tren
   • Liverpool’dan trenle kuzeye çıkışta dekoratif tren kazası riski ve sinyal sorunu ufak gecikmeye yol açar.
   • Fix, bu kez suçlamasını kesinleştirmek için harekete geçer; ancak polis ekipleri geç gelir.

8. Büyük Çıkmaz ve Zafer

• Görünürde Gecikme: Fogg, 21 Aralık akşamı Londra’ya vardığında bahis süresini birkaç dakika aşmış gibi görünür. Kulüp üyeleri ona kaybettiğini söyler.
• Zaman Farkı Gerçeği: Passepartout’un fark ettiği ince bir detay—dünyanın doğu yönünde ilerlerken saatlerini kaybetmeleri ve gün doğumunu bir gün erken bayram olarak kutlamaları—sayesinde Fogg’un aslında doğru gün ve saatte varış yaptığı anlaşılır.
• Bahsin Kazanılması: Fogg, bahsi kazanarak 20.000 poundu hüneriyle geri alır.

9. Aşk ve Gelecek Planları

• Aouda ile İtiraf: Yolculuğun zorlukları arasında kurulan sevgi bağı, Londra’ya dönüşte resmileşir. Fogg, Aouda’ya evlenme teklif eder.
• Passepartout’un Sürprizi: Uşağı, efendisinin soğukkanlı portresinin altında biten olayları hayranlıkla karşılar.
• Müfettiş Fix’in Mazereti: Fix, suçlamasını geri çeker; Fogg’tan özür diler ve dostlukla vedalaşırlar.

10. Temalar ve Eserin Mirası

1. Dakiklik ve Zaman Yönetimi: Fogg’un her anı planlama tutkusu, dünyanın çevresini dolaşma imkânını yaratır.
2. Kültürlerarası Karşılaşma: Farklı kıtalardaki doğru ve yanlışıyla gelenek, töre ve coğrafya tasvirleri dönemin sömürgeci bakış açılarını da ortaya koyar.
3. Bilim ve Teknoloji: Buharlı gemiler, demiryolu ağları ve telegraf hatları sayesinde “imkânsız” görülen bir yolculuk mümkün hale gelir.
4. Adanmışlık ve Cesaret: Pasepartout’un sadakati, Aouda’nın dayanıklılığı ve Fogg’un kararlılığı; insan ruhunun sınır tanımaz yanını vurgular.

Sonuç
Seksen Günde Devrialem, Jules Verne’in macera heyecanını, bilimsel ilerleme inancını ve insan ruhunun azim gücünü harmanladığı başyapıtlarından biridir. Okuyucuya “zaman” ve “mekân” kavramlarının ötesinde bir yolculuk vaadi sunarken, toplumsal farklılıklar arasında saygı, sevgi ve dayanışmanın önemini de ışıltılı bir kurgu içinde işlemektedir.